Ο όρος ΓΑΙΑ χρησιμοποιείται από λίγους (μάλλον τολμηρούς) για να περιγράψει με μια λέξη την ολιστικότητα της φύσης πάνω στην Γη, καθώς και την πολυπλοκότητα των σχέσεων ανθρώπων, ζωντανών οργανισμών και φυσικών (υλικών) πόρων της ΓΗΣ (οικο-συστήματα). Ως ΓΑΙΑ ορίζουμε μια περιοχή που περιλαμβάνει οτιδήποτε υπάρχει μεταξύ 100 km κάτω απο την επιφάνεια τηςγης και 100 Km πάνω απο αυτή. Η ΓΑΙΑ περιλαμβάνει τόσο ανόργανα στοιχεία(νερό, χώμα, αέρια, κλπ) όσο και οργανικά (φυτά μικρόβια, βακτήρια, κλπ). ΓΑΙΑ λοιπόν βασικά σημαίνει Ζωντανή ΓΗ.
Είναι οπωσδήποτε μια εξαιρετικά αμφιλογόμενη λέξη μια και παραπέμπει στην Θεά ΓΑΙΑ της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, από την οποία ουσιαστικά γεννήθηκαν τα πάντα μετά το ΧΑΟΣ. Απο την Γαία γεννήθηκε ακόμη και ο Ουρανός, η στεριά, οι ωκεανοί, ο ήλιος οι πλανήτες και οι θεοί του Ολύμπου, σύμφωνα με τον Ισίοδο.
Για την Αρχαία Ελληνική Μυθολογία ήταν τέτοια η σημασία της "μάνας Γής" για την κουλτούρα τους, ώστε την είχαν ορίσει ως την θεά - δημιουργό των πάντων.
Την λέξη αυτή την αξιοποίησε ένας εξαίρετος Άγγλος επιστήμονας, ο James Lovelock. Έχει δημοσιεύσει πάνω απο 200 επιστημονικά άρθα, εργάστηκε για την NASA, συμμετέχει στην Royal Society, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και είναι ουσιαστικά ο πατέρας της επιστημονικής - και καταξιωμένης πλέον στην συνείδηση της επιστημονικής κοινότητας - θεωρίας της ΓΑΙΑΣ. Το περιοδικό "New Scientist" και ο "Observer" τον έχουν περιγράψει ως έναν απο τους μεγαλύτερους στοχαστές της εποχής μας
Ο Lovelock συνέλαβε την ιδέα ότι η ΓΗ συμπεριφέρεται σαν ένας ζωντανός οργανισμός την εποχή (δεκαετία '60) που είχε αναλάβει στην NASA να μελετήσει τον Άρη ώστε να βρεί εαν υπάρχει εκεί εξωγήινη ζωή. Μελετώντας λοιπόν την σύνθεση της γήινης ασμόσφαιρας και εκείνης του Άρη, διαπίστωσε πως η σύνθεση των αεριών στον Άρη ήταν πολύ διαφορετική απο εκείνη την γης. Η ατμόσφαιρα του Άρη, βασικά αποτελείται απο CO2 και η κατάσταση απο χημική σκοπιά χαρακτηρίζεται ως "ιδανική χημική ισοροπία", δηλαδή ταυτόσημη με την αναμενόμενη κατάσταση των αερίων εαν αφεθούν ελεύθερα να αντιδράσουν μεταξύ τους. Αντιθέτως όμως στην Γή, τα αέρια παραμένουν παραδόξως σε μια σταθερή - μεν - χημική σύνθεση, μακριά όμως απο την "ιδανική" ή αναμενόμενη κατάσταση που θα υπήρχε εαν αντιδρούσαν ελεύθερα. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως πρέπει να υπάρχει κάποιος παράγοντας που σε μόνιμη βάση ανανεώνει την σύσταση των αερίων στην ατμόσφαιρα.
Με απλά λόγια η χημική σύνθεση των αερίων στην γήινη ατμόσφαιρα δεν μπορεί να ερμηνευθεί μέσω της απλής ανόργανης χημίας ... κάτι άλλο αλλάζει, συνεχώς, την σύνθεση και διατηρεί τα γήινα αέρια στην συγκεκριμένη σταθερή κατάσταση. Για παράδειγμα στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας υπάρχει πάντα η ίδια αναλογία μεθανίου και οξυγόνου. Όμως είναι γνωστό πως αυτά τα αέρια αντιδρούν στο φως του ήλιου, επομένως κάτι θα πρέπει να τα αναπληρεί συνεχώς! Αυτό το κάτι βέβαια είναι οι ζωντανοί οργανισμοί, τα δένδρα και ζώα όπως οι αγελάδες. Επίσης το Υδρογόνο και το Άζωτο παρουσία οξυγόνου (ενός ισχυρού οξειδωτικού) αντιδρούν εκρηκτικά, υπο "κανονικές" συνθήκες και όμως συνυπάρχουν αρμονικά στην γήινη ατμόσφαιρα!
Έτσι για να συνοψίσουμε, ο Lovelock συμπέρανε και εξήγησε στην NASA πως ο πλανήτης Άρης είναι ένας νεκρός πλανήτης. Ήταν φανερό πως η χημεία ενός νεκρού πλανήτη ήταν εξαιρετικά διαφορετική απο εκείνη ενός πλανήτη με ζωή. Την εποχή εκείνη συνέλαβε και την "υπόθεση της ΓΑΙΑΣ" η οποία πλέον έχει γίνει θεωρεία. Ακόμη και τώρα στα 86 του χρόνια, επομένως ώριμος όσο ποτέ, ο James Lovelock επιμένει στην ζωντανή ΓΑΙΑ και μάλιστα το τελευταίο του βιβλίο, έχει τον τίτλο "Η Εκδίκηση της ΓΑΙΑΣ".
Η θεωρεία επομένως ισχυρίζεται πως πράγματι η Γη μας είναι "ζωντανή". Κάποιοι που ακούν αυτήν την άποψη για πρώτη φορά, είναι πολύ λογικό να απορίσουν, να αμφισβητίσουν ή και να χλευάσουν.
Ο ίδιος ο Lovelock δεν βοήθησε καθόλου, προκαλώντας πολύ μεγάλη αντίδραση στην επιστημονική κοινότητα, τόση ώστε να τον εξαναγκάσουν σε αυτο-απομόνωση. Ο λόγος ήταν πως μιλούσε για μια οντότητα, την ΓΑΙΑ, σαν να επρόκειτο για ένα φυτό ή για ένα ζώο! Επιπλέον επέλεξε να χρησιμοποιήσει μια λέξη με υπερβολικά βαρή μυθολογικό φορτίο, η οποία έμελε να παραπλανήσει όλους εκείνους που θα γνώριζαν πρώτη φορά την υπόθεσή του. Έτσι είναι προτιμώτερος ο όρος, "Ζωντανή ΓΗ".
Παρόλο που σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλύτερα από παλιά πως ένα φυτό ή ένα ζώο ή ακόμη και ο ίδιος άνθρωπος, στην πραγματικότητα δεν είναι απλά ένας οργανισμός, αλλά ένα σύνολο (δισεκατομυρίων) συμ-βιωτικών κυττάρων, ή αλλιώς ένα υπερ-πολύπλοκο σύστημα η υπόθεση της Γαίας ήταν - και παραμένει σε σημαντικό βαθμό - εξαιρετικά αμφιλογόμενη. Βεβαίως το ίδιο αμφιλεγόμενη είκαι και η υπόθεση πως ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αναδυώμενη ("emergent") ιδιότητα ενός υπερ-πολύπλοκου συστήματος απο συμβιωτικά κύτταρα ...
Όμως τα επιχειρήματα του Lovelock για την "ζωντάνια" της ΓΑΙΑΣ είναι πολύ ισχυρά. Η Γη επιδεικνύει ορισμένα από τα σημαντικότερα γνωρίσματα που θα συναντήσουμε μόνο σε ζωντανούς οργανισμούς:
α) Ρυθμίζει την θερμοκρασία της έτσι ώστε να παραμένει πάντα σε κάποια "βολική" κατάσταση για την διατήρηση της ζωής πάνω στην Γη. Η κατάσταση αυτή μπορεί να μεταβληθεί αλλά σταθεροποιείται σε κάποια νέα "βολική" τιμή.
β) Η σύνθεση των αερίων στην ατμόσφαιρα (78% Άζωτο, 21% οξυγόνο) είναι όσο χρειάζεται ώστε να μην καίγονται υπερβολικά γρήγορα τα δάση και η σύνθεση αερίων που θα μπορούσαν να αντιδράσουν, παραμένει και αυτή σταθερή.
γ) Η ζωή έχει προσαρμοστεί μετά απο δισεκατομμύρια χρόνια σε θερμοκρασίες που κυμαίνονται μεταξύ 25 - 35C (για την ξηρά) και -4C - +4C (για τα θάλασσια φύκη). Αυτό που γίνεται λοιπόν είναι η θερμοκρασία στον πλανήτη να "ταιριάζει" με τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να διατηρηθεί η ζωή.
Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο απο τα δεδομένα που οδηγούν στο συμπέρασμα πως τα διάφορα αλληλεπιδρόντα οικοσυστήματα (ζωντανοί οργανισμοί, ανόργανο περιβάλλον) μπορουν να ειδωθούν ολιστικά, ως ένα εννιαίο σύνολο, την ΓΑΙΑ. Τότε μπορούμε να διακρίνουμε πως η ΓΑΙΑ παρουσίαζει το γνώρισμα στης ομοιόστασης, δηλαδή της ικανότητας δυναμικής αυτο-ρύθμισης του εσωτερικού της περιβάλλοντος σε μια σταθερή κατάσταση ισοροπίας, ανεξάρτητα απο τις αλλαγές που συμβαίνουν στο εσωτερικό της.
Αυτό κάνουν άλλωστε όλοι οι μεμονωμένοι ζωντανοί οργανισμοί αλλά και μεγάλα οικοσυστήματα. Ρυθμίζουν τις εσωτερικές τους καταστάσεις (π.χ. ποσοστά αλλάτων και νερού, θερμοκρασία, πρόσληψη ενέργειας-μεταβολισμός-παραγωγή και απομάκρυνση αποβλήτων, κλπ) γύρω απο σταθερές τιμές μέσω πολύπλοκων συστημάτων ανάδρασης, τιμές που είναι βολικές για την διατήρηση του οργανισμού σε ισοροπία και αρμονική συνύπαρξη με το περιβάλλον του.
Είναι πρωτιμότερο να βέπουμε την ΓΑΙΑ ως ένα υπερ-πολύπλοκο βιο-αναδραστικό σύστημα απο αλληλεπιδρόντα οικοσυστήματα, παρά ως έναν εννιαίο - μοναδικό οργανισμό με συνείδηση. Επομένως φράσεις όπως "Η εκδίκηση της ΓΑΙΑΣ" μάλλον συσκοτίζουν μια πραγματικότητα, πως δηλαδή η ΓΑΙΑ είναι πράγματι "ζωντανή" απο μια άποψη, αλλά δεν διαθέτει συνείδηση, ηθική ή νοημοσύνη.
Απλά αποτελεί ένα υπερ-πολύπλοκο σύστημα, το οποίο έχει την ιδιότητα να μεταβάλει τις εσωτερικές του καταστάσεις έτσι ώστε να "εξυπηρετεί" συνολικά την παρουσία ζωής στον πλανήτη. Όταν λέμε ζωή, βέβαια δεν εννοούμε κατ΄ ανάγκη τον άνρθωπο. 'Αλλωστε τα αρχαιότερα, ανθεκτικότερα, ικανά να επιβιώνουν στο νερό πυρηνικών αντιδραστήρων και στους κρατήρες ηφαιστείων, τα βακτήρια, είναι οι δομικοί εκείνοι λίθοι της ζωής που βρίσκονται μέσα στο σώμα κάθε ζωντανού οργανισμού, εκείνοι οι οποίοι μπορούν να επιβιώσουν σε μια ατμόσφαιρα υδροθείου ή μεθανίου, εαν υπάρξει μια τέτοια μεταβολή στην γήινη ατμόσφαιρα.
Η ΓΑΙΑ Δεν πρόκειται να κάνει "διακρίσεις" ή "εξαιρέσεις", απλά θα αντιδράσει εσωτερικά με τέτοιο τρόπο ώστε να αφομοιώσει τις οικολογικές κρίσεις στο εσωτερικό της και να ισοροπήσει σ΄ένα εσωτερικό περιβάλλον κατάλληλο για κάποια μορφή ζωής, εκείνη που θα μπορεί να επιβιώσει στις νέες συνθήκες. Αυτό μας δείχνει η μκρά (3 δις χρόνια) ιστορία της.
Επομένως όπως αναφέρει και η εξαιρετική επιστήμονας, Lynn Marguilis, είναι ανοησία να πιστεύουμε πως η ΓΑΙΑ απειλείται απο τους ανθρώπους. "Πρέπει να φανούμε πιο ειλικρινείς. Είναι καιρός να απαλαχθούμε απο την αλαζονία που μας χαρακτηρίζει ως είδος", "Η πρωτοβουλία του ανθρώπου να αναλάβει την ευθύνη της ζωντανής ΓΑΙΑΣ είναι γελοία, πρόκειται για την ρητορική του ανίσχυρου. Βασικά, αυτό που χρειάζεται είναι να προστατευθούμε απο την ίδιο μας τον εαυτό."
Αλλού η ίδια γράφει: "Έχουμε άραγε την απαραίτητη ευφυία και την συλλογική πειθαρχία να αντισταθούμε στην τάση μας για εξάπλωση και κατάκτηση δίχως όρια; Ο πλανήτης δεν θα επιτρέψει στο είδος μας να συνεχίσει να επεκτίνεται ... Δεν μπορούμε να θέσουμε τέλος στην φύση, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να θέσουμε σε κίνδυνο τους εαυτούς μας"
4 σχόλια:
Στενοχωριέμαι που δε βλέπω σχόλια στο blogs σας.
Η γαία πράγματι υφίσταται. Δείτε πως αντιδρά όταν έχουμε υπερπληθυσμούς. Δε νομίζω πως είναι τυχαία η εμφάνιση νέων ασθενειών όπως το AIDS ή η γρίππη των πτηνών. Το να μην εξελιχθούν σε πανδημία κρέμεται σε μια κλωστή.
Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και όχι κάτι έξω απ' αυτήν. Πολύ φοβάμαι βέβαια πως χωρίς να τον αδικώ εξελίσσεται σαν ένα καρκίνωμα μέσα στο συνολικό οργανισμό.
Όλα τα προγνωστικά ήταν θαυμάσια για το είδος μας. Αυτοσυνειδησία, θέληση, λογική, κοινωνικότητα...
Τι δεν πήγε άραγε καλά; Πού κρύβεται το "αρχέγονο λάθος" όπως θάλεγε κι ο Φρόυντ;
Δεν πειράζει. "Ούκ εν το πολλώ το ευφ", παίρνω λίγα σχολια απο εκλεκτούς ανθρώπους με συνείδηση. Μου αρκεί.
το αρχεγωνο λαθος που αναφερει ο φρουντ κρυβεται στο νομο του τρια .... το αρνητικο ειναι πιο δυνατο απο το θετικο ...λογω αδυνατης θελησης απο τους ανθρωπους ...δεν υπαρχει θεληση ...πως θα νικησει τα συμπαντικα αρνητικα ρευματα αν δεν εχει θεληση και σκοπο??? γιαυτο εχουμε γινει ενα καρκινομα ...δεν υπαρχει αρχεγωνο λαθος ...αλλα ελλειψει κοινου σκοπου και αγωνα απο τον ανθρωπο ..ειναι καθαρα θεμα πολιτισμου αποτι καταλαβαινεις ..και τι σε μαθαινει να κανεις αυτος !!!!
Εγώ πάλι νομίζω ότι το μεγαλύτερο λάθος μας, είναι ο εγωϊσμός μας. Το επίκτητο "εγώ" μας. Η λάθος χρησιμοποίηση του ρήματος είμαι. Ο Πλάτωνας αναφέρει σε ένα διάλογο (ποτέ δεν θυμάμαι ποιόν) "...επειδή εσύ ξέρεις να χρησιμοποιείς σωστά την λέξη είμαι". Ο Γκουρτζίεφ έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο "η ζωή είναι πραγματική μόνο όταν είμαι".
Δυστυχώς δεν μπορούμε απλώς να "είμαστε". Πρέπει συνεχώς να κρίνουμε, να ταξινομούμε, να οργανώνουμε. Δεν χρειάζεται να τιμωρούμε ή να ανταμοίβουμε απλώς να είμαστε. Μπορεί να ακούγεται πολύ απλό αλλά είναι αφάνταστα δύσκολο να το πετύχουμε, επειδή το έχουμε ξεχάσει...
Δημοσίευση σχολίου